دو انحلال بحث‌برانگیز

جارستان: خبری که ابتدا زمزمه‌اش در محافل تخصصی شنیده می‌شد به صورت رسمی اعلام شد: «سازمان ملی هوش مصنوعی» منحل می‌شود و مسئولیت‌های آن به ستادی ویژه زیر نظر معاون اول رئیس‌جمهور واگذار خواهد شد. همزمان شورای عالی اداری مصوبه‌ای منتشر کرد که مطابق آن سازمان امور عشایر هم در چارچوب برنامه کوچک‌سازی دولت در وزارت جهاد کشاورزی، ادغام می‌شود.

تولد و مشکلات

پیشنهاد تشکیل یک نهاد مرکزی برای ساماندهی توسعه هوش مصنوعی در ایران اوایل دولت سیزدهم مطرح شد. هدف، قرار دادن ایران در جمع ۱۰ کشور برتر جهان در این حوزه بود. بهار ۱۴۰۳ سازمان ملی هوش مصنوعی زیر نظر ریاست‌جمهوری افتتاح شد. اما مسئولان این سازمان به فاصله چند ماه از فعالیت از «حیات نباتی» و «احتضار» سازمان سخن گفتند. علیرضا قشقاوی، معاون توانمندسازی زیست‌بوم سازمان صریحاً اعلام کرد که سازمان بودجه ندارد، بسیاری از نیروهای نخبه رفته‌اند و تضاد منافع دستگاه‌ها آن را به بن‌بست کشانده است.

منتقدان و موفقان چه می‌گویند؟

منتقدان معتقدند که منحل کردن نهادی که قرار بود برای هماهنگی سیاست‌های هوش مصنوعی ایجاد شود، سیگنال منفی به جامعه علمی و صنعتی می‌فرستد. قشقاوی هشدار داده که توسعه هوش مصنوعی برای کشورها «حتی مهم‌تر از مقابله با تهدیدات امنیتی» است و بی‌توجهی به آن می‌تواند به وابستگی و از دست دادن استقلال منجر شود.

«سازمان امور عشایر»؛ زیر تیغ «چابک‌سازی» رفت

سازمان امور عشایر که در دهه ۱۳۶۰ برای پیگیری خدمات‌رسانی و توسعه جامعه عشایری تشکیل شد امروز تنها ۱۳۰۰ نفر نیرو در سراسر کشور دارد اما نقشی حیاتی در تأمین ۲۵ درصد گوشت قرمز و بخش عمده‌ای از لبنیات کشور ایفا می‌کند. این سازمان مسیرهای کوچ، توزیع آبرسانی سیار، ارائه نهاده‌های دامی و خدمات بهداشتی و آموزشی برای حدود یک میلیون و دویست هزار عشایر را مدیریت می‌کند. بسیاری آن را «صدای عشایر در دولت» می‌دانند زیرا مطالبات این جامعه کوچک اما تاثیرگذار را مستقیم به سیاست‌گذاران انتقال می‌دهد. در هفته ملی روستا و عشایر، خبر ادغام سازمان امور عشایر در وزارت جهاد کشاورزی منتشر شد.

زیلایی تأکید کرد که سازمان امور عشایر تنها متولی رسمی این جامعه است و با وجود تشکیل کمتر از ۲ درصد جمعیت کشور، نقشی ارزنده در اقتصاد و امنیت غذایی دارد. او اشاره کرد که در شرایط بحران نهاده‌های دامی، نبود این سازمان می‌تواند، فاجعه‌بار باشد. زیلایی همچنین یادآور شد که سازمان با بودجه و نیروی انسانی حداقلی کارهای بزرگی انجام می‌دهد و نباید قربانی کوچک‌سازی دولت شود.

تحلیل مشترک؛ دغدغه چابک‌سازی یا تضعیف نهادها؟

در نگاه اول هر دو تصمیم در چارچوب سیاست‌های کلی دولت برای کاهش بروکراسی و چابک‌سازی ساختار اداری اتخاذ شده است. سخنگوی دولت در مورد سازمان هوش مصنوعی گفت که ایجاد سازمان‌های جدید، باعث بزرگ شدن دولت و شکل‌گیری بروکراسی می‌شود و این مساله با سرعت مورد نیاز برای توسعه فناوری همخوانی ندارد. شورای عالی اداری نیز استدلال می‌کند که ادغام سازمان امور عشایر در وزارت جهاد کشاورزی هم‌افزایی ایجاد کرده و از موازی‌کاری می‌کاهد. اما منتقدان می‌پرسند که آیا برای رفع مشکلات، حذف کامل نهادهای متولی راه‌حل مناسبی است؟ جهان امروز با «انقلاب هوش مصنوعی» روبه‌روست.

خطری برای امنیت غذایی و فرهنگ

در مورد سازمان امور عشایر، پاسخ دولت این است که وظایف سازمان در وزارت جهاد کشاورزی ادغام می‌شود بنابراین خدمتی از عشایر دریغ نمی‌شود. با این حال تجربه ادغام نهادهای تخصصی در ساختارهای بزرگ‌تر نشان داده که وظایف اصلی آنها به حاشیه رانده می‌شود؛ به‌خصوص وقتی آن جامعه، جمعیت کوچکی را تشکیل دهد و در اولویت بودجه‌ای قرار نگیرد. نامه‌ها و اعتراضات نمایندگان مجلس و فعالان اجتماعی نشان می‌دهد که جامعه عشایری نگران است، صدای آنان در میان وظایف گسترده وزارت جهاد کشاورزی گم شود و خدمات حیاتی که دریافت می‌کنند، کاهش یابد.